«Χαλασοχώρηδες»: Η αυθεντική παρουσίαση του παπαδιαμαντικού λόγου έχει ρίσκο…

Της Φωτεινής Παπαδάκη

Ὅπου καὶ νὰ σᾶς βρίσκει τὸ κακό, ἀδελφοί, ὅπου καὶ νὰ θολώνει ὁ νοῦς σας μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμὸ καὶ μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη». 

Τα λόγια του σπουδαίου ποιητή μας Ὀδυσσέα Ἐλύτη φαίνεται πως σκέφτηκαν οι συντελεστές της παράστασης «Χαλασοχώρηδες», επιλέγοντας το σπουδαίο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη για να παρουσιάσουν στο ελληνικό κοινό...

«Η Μικρά Μελέτη» του Παπαδιαμάντη, όπως ονομάστηκε από τον ίδιο, δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Ακρόπολις» 12-22 Αυγούστου 1892 (ένα χρόνο πριν την πτώχευση του '93)  και αποτελεί το απόσταγμα των πολιτικών αντιλήψεων του μεγάλου διηγηματογράφου και ποιητή.

Η «κορυφή των κορυφών», όπως εύστοχα τον είχε χαρακτηρίσει ο Καβάφης  έζησε τη χρεωκοπία, την πτώση του Τρικούπη και τον αποτυχημένο πόλεμο του 1897. Στο έργο «Χαλασσοχώρηδες» που παρουσιάστηκε φέτος σε αυτούσια μορφή για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, ο σκιαθίτης συγγραφέας καυτηριάζει τα κακώς κείμενα της εποχής, σατιρίζει τα πολιτικά δρώμενα πριν τις εκλογές, τη ψηφοθηρία και τα εκλογικά ήθη των καιρών του. Κατά αυτό τον τρόπο «μαστιγώνει» με το… γάντι (χρησιμοποιώντας την τέχνη της κωμωδίας) τις παθογένειες του ελληνικού κράτους, που δείχνουν να επιβιώνουν μέχρι και σήμερα.

Η θεατρική μεταφορά του διηγήματος είναι αναμφίβολα ένα δύσκολο έργο. Ένα έργο που ο  σκηνοθέτης Κώστας Παπακωνσταντίνου κατάφερε να φέρει εις πέρας με αρκετά μεγάλη επιτυχία. Διατήρησε ευφυώς την ιδιόμορφη καθαρεύουσα του Παπαδιαμάντη, η οποία είναι ανακατεμένη με στοιχεία της δημοτικής γλώσσας και δεν προέβη στην κλισέ σκηνοθετική κίνηση να τοποθετήσει έναν αφηγητή, αλλά προτίμησε να δοκιμάσει τις δυνάμεις των ταλαντούχων ηθοποιών βάζοντάς τους να είναι αφηγητές και υποκριτές την ίδια στιγμή.

Αυτή η έξυπνη και ειλικρινής -απέναντι στο ύφος και το λόγο του συγγραφέα- κίνηση κρύβει και ένα ρίσκο. Ο σκηνοθέτης δείχνει να θυσίασε στο όνομα της αυθεντικότητας του παπαδιαμαντικού λόγου την ανάγκη του κοινού να αποφορτιστεί συναισθηματικά από το βάρος των πολιτικών μηνυμάτων, με τα οποία «βομβαρδίζεται» σε όλη την παράσταση, αλλά και από την ενέργεια των ηθοποιών, οι οποίοι δεν σταματούν σε όλο το έργο να κινούνται σε όλο το μήκος και πλάτος της σκηνής, να χορεύουν και να συνδιαλέγονται έντονα.

Η παράσταση σε ορισμένα σημεία δείχνει να  ανακυκλώνει το ίδιο μήνυμα, που αφορά το «κυνήγι» ψήφων από τα πολιτικά πρόσωπα και τους αυλικούς τους. Η δε καθαρεύουσα λόγω της πολυπλοκότητάς της και επειδή δεν υπάρχει πλέον στην καθημερινότητά μας κουράζει το θεατή, ο οποίος προσπαθεί απεγνωσμένα να ανακαλύψει και να κατανοήσει τα βαθύτερα νοήματα του έργου. 

Μην ξεχνάμε ότι ο θεατρικός λόγος είναι ζωντανός και οτιδήποτε λέγεται δεν επαναλαμβάνεται για να εντυπωθεί στο θεατή, επομένως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όταν πρέπει ένας άνθρωπος του θεάτρου να χειριστεί την καθαρεύουσα-ειδικά όταν πρόκειται για τη γλώσσα του Παπαδιαμάντη. Θα πρέπει οτιδήποτε ειπωθεί να γίνει ξεκάθαρο και όσο το δυνατόν πιο κατανοητό στο κοινό. Αυτές οι αδυναμίες θα μπορούσαν να αποφευχθούν εάν το έργο συνεπτύσσετο χωρίς όμως να χαθούν τα κεντρικά νοήματα, αλλά με ένα σωστό «κόψιμο-ράψιμο» θα μπορούσαν καλύτερα να φωτιστούν οι πολιτικο-κοινωνικοί στοχασμοί του «κοσμοκαλόγερου» των ελληνικών γραμμάτων, χωρίς έτσι να επαναλαμβάνεται το ίδιο μήνυμα. Με αυτό τον τρόπο, το κοινό δεν θα κουραζόταν και θα μπορούσε καλύτερα να εντοπίσει και να «ψαύσει» τα προβλήματα που εκθέτει ο συγγραφέας.

Οι φωτισμοί ήταν λειτουργικοί, ενώ οι ερμηνείες όλων ανεξαιρέτως των ηθοποιών προέβαλλαν αυτό ακριβώς που χρειάζεται το έργο: Χιούμορ, σάτιρα, αμεσότητα και ευαισθησία. Οι μορφασμοί και οι κινήσεις των ηθοποιών υπογράμμιζαν το κωμικό ύφος του έργου. Ειδικά ο ερμηνευτικός και κινησιακός λόγος της Ροζαμάλιας Κυρίου παρέπεμπε σε αυτόν του Τσάρλι Τσάπλιν από τις γνωστές βουβές ταινίες.

Οι Χαλασοχώρηδες έκαναν μεγάλη αίσθηση στους πνευματικούς κύκλους της εποχής του Παπαδιαμάντη. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα λέει ο Κώστας Βάρναλης για αυτόν: «Ήτανε τόσο μαέστρος σα συγγραφέας, που κατόρθωνε να ζωντανεύει ό,τι νεκρό άγγιζε με την πέννα του (…) Ο Παπαδιαμάντης όμως δε γίνεται δημοτικιστής χωρίς να είναι. Ήτανε με τον τρόπο το δικό του. Οι ήρωές του, άνθρωποι του λαού μιλούνε σ’ όλα του τα διηγήματα τη γλώσσα του λαού».

Οι εικόνες που ξεπηδούν μέσα από το έργο «Χαλασοχώρηδες» δείχνουν να είναι-Φευ-τόσο σημερινές! Είναι ανάγκη λοιπόν να υπενθυμίζονται ξανά και ξανά μήπως και αποφασίσουμε κάποτε να αποτινάξουμε από πάνω μας τα πολιτικά-κοινωνικά «καρκινώματα» που μολύνουν ακόμα την κοινωνία μας…

Συντελεστές

Κείμενο: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Σκηνοθεσία: Κώστας Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά-Κοστούμια: Λυδία Κοντογιώργη
Μουσική: Θοδωρής Οικονόμου
Σχεδιασμός φωτισμών: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Επιμέλεια κίνησης: Μαργαρίτα Τρίκκα
Φωτογραφίες: Studio 112
Σχεδιασμός προωθητικού υλικού: Χρήστος Ατζινάς

Παίζουν: Ελισσαίος Βλάχος, Παύλος Εμμανουηλίδης, Θοδωρής Θεοδωρίδης, Ροζαμάλια Κυρίου, Αγγελική Μαρίνου, Κώστας Παπακωνσταντίνου, Παναγιώτης Σούλης